Op 31 december 2023 zijn er 5.628 actieve dossiers (niet opgeschort), wat overeenstemt met een stijging met 69% ten opzichte van 2022. Het dagelijkse gemiddelde van het jaar bedraagt 4.756 actieve dossiers. De stock begunstigden volgens de verschillende categorieën die voortvloeien uit de wetswijzigingen, is als volgt verdeeld: 35% prioritaire doelgroep, 45% rechthebbende nieuwkomers en 21% buitenlandse personen. Op 16 januari 2024 staan 341 begunstigden op de wachtlijst, waaronder 210 bij VIA en 131 bij BAPA-BXL.
In de loop van het jaar 2023 werden 6.255 personen toegelaten tot het onthaaltraject, wat overeenstemt met meer dan het dubbel aantal begunstigden (+ 161%) ten opzichte van 2022.
Wat de verdeling van deze stroom over de BAPA’s betreft, staat VIA aan de leiding met 42% van de doelgroep, gevolgd door BAPA-BXL met 37% en tot slot Convivial met 21%. De stroom van die laatste is verviervoudigd (+279%) en zijn gewicht is gestegen met 6 procentpunten (%-punt) ten opzichte van 2022. We stellen een relatief gelijke verdeling vast – voor de stroom – tussen de categorieën van begunstigden: de prioritaire doelgroep – de ‘verplichte nieuwkomers’ – vertegenwoordigen 36% van de begunstigden, de niet-prioritaire nieuwkomers (‘rechthebbenden’) vertegenwoordigen 31% en de buitenlandse personen tot slot vertegenwoordigen 33%.
We onthouden de volgende opvallende evoluties in het profiel van de toegelaten doelgroep:
- Vrouwen blijven domineren (61%) en de BAPA-populatie vergrijst (mediane leeftijd 36 jaar, dat is 2 jaar ouder dan vorig jaar en 4 jaar ouder dan in 2021). Die trend kan gedeeltelijk worden verklaard door de komst van buitenlandse personen, van wie de mediane leeftijd 39 jaar is.
- Hoewel we geen uitputtende analyse van nationaliteiten kunnen maken, kunnen we toch vaststellen dat 96% van de begunstigden nog steeds van buiten de EU komt. De Marokkaanse nationaliteit neemt ook toe en vertegenwoordigt 21% van de doelgroep. Syrië is de tweede meest vertegenwoordigde nationaliteit (10%), maar dit wordt zeker onderschat door het aantal onbekende nationaliteiten in de gegevensbank. Als gevolg van veranderingen in de wetgeving treden nieuwe nationaliteiten, zoals Algerije en Kameroen, op de voorgrond.
- Op sociaal-economisch niveau zien we een versterking van de sociaal-economische dualisering sinds 2017. Die lijkt in 2023 categorieën van begunstigden te kenmerken. Met aan de ene kant een ‘werkende’ doelgroep (+14%) en/of een doelgroep met ten minste een diploma middelbaar onderwijs (+2%) die overheerst bij de (niet-)prioritaire nieuwkomers, en aan de andere kant een doelgroep ‘zonder inkomen’ (+18%) en/of laaggeschoolde (-2%) doelgroep, wat kenmerkender is voor buitenlandse personen.
- In sociaal-juridische termen is gezinshereniging de belangrijkste verblijfsreden (61%). Ze is toegenomen met 5 procentpunten ten opzichte van 2022. Door de uitbreiding van de doelgroep en de opvolgingsplicht stijgt het aantal onbeperkte verblijfsvergunningen (+22 %-punt) bovendien ten nadele van de beperkte verblijven.
- Een relatieve ‘ruimtelijke decentralisatie’ sinds de wetswijzigingen, waarbij 55% van de in 2023 toegelaten doelgroep in de vijf gemeenten woont waar de BAPA’s zich bevinden, een daling van 7 %-punt ten opzichte van het aandeel tussen 2016-2022.
Wat betreft het volgen van het onthaaltraject in de verschillende fasen, onthouden we voor 2023 een explosie van de stromen als gevolg van de wetswijzigingen:
- Van de 4.869 taalbalansen hadden 2.519 personen, dat wil zeggen meer dan de helft (52%), het vereiste taalniveau. Dat is een stijging van 16 %-punt die kan worden verklaard door de uitbreiding van de doelgroep: de helft van de begunstigden met het vereiste niveau Frans zijn buitenlandse personen. Vervolgens werden 2.322 mensen in taalmodules geplaatst, onderverdeeld in de volgende subrichtingen: 24% in Alpha, 2% in FVT NAL, 33% in FVT A en 40% in FVT B.
- Het aantal modules rechten en plichten is het hoogste sinds de opening van de BAPA’s, met een totaal van 266 modules georganiseerd in 2023 (een stijging van 30% ten opzichte van vorig jaar). De BAPA’s hebben meer dan twee keer zoveel deelnemers onthaald als in 2022, namelijk 4.727 begunstigden (effectieve capaciteit van 19 deelnemers per module).
- Een toename van 63% van het aantal attesten van voltooiing van het eerste luik (3.264 attesten) en een vermindering van de mediane tijd van het eerste luik tot 2,5 maanden (gelijk aan de tijd vóór de pandemie).
- Een stijging met 72% van het aantal ondertekende overeenkomsten in het tweede luik (2.980), wat overeenkomt met een ondertekeningsgraad van 91%. Wat de inhoud van de overeenkomsten betreft, staat de opleiding over burgerschap nog steeds aan de top (93%), gevolgd door sociale begeleiding (74%) en tot slot taalonderwijs (39%). Meer dan een kwart van de ondertekende overeenkomsten (27%) heeft betrekking op ‘volledige’ tweede luiken.
- Een bijna identiek aantal burgerschapsmodules ten opzichte van 2022 (131 gerealiseerd in 2023, waarvan 83% in het Frans of het Arabisch), maar met een effectieve capaciteit die toeneemt met 20% en verdubbelt ten opzichte van 2021, met 2.338 deelnemers in 2023. Die evolutie valt samen met het einde van de gezondheidsmaatregelen, met een mediane capaciteit van 19 deelnemers per module.
- Een stijging van 58% van het aantal attesten van voltooiing van het tweede luik (2.543) – en vier keer meer dan in 2019 (+361%). De mediane tijd die nodig is om het tweede luik af te ronden is aanzienlijk gedaald, tot ongeveer 3 maanden, vergeleken met 13 maanden in 2022. Die evolutie houdt rechtstreeks verband met de diversificatie van de noden in het traject, die de tijd voor het afronden van het traject aanzienlijk doet variëren.
- De helft van de begunstigden die het traject in 2023 hebben afgerond, was in datzelfde jaar toegelaten, wat overeenkomt met een stijging van 34 %-punt ten opzichte van 2022. De gemiddelde tijd die nodig was om het programma af te ronden is ook sterk gedaald: van 27 maanden in 2022 naar 16 maanden in 2023.
Al met al hebben de wetswijzigingen een grote impact gehad en geleid tot een ongekende groei en de diversificatie van de doelgroep. Die diversificatie heeft geleid tot een grote verscheidenheid aan noden en trajecten, wat vooral zichtbaar is in de tijd waarin het traject wordt afgerond. De maatschappelijk werkers bij de onthaalbureaus zagen hun werklast sterk stijgen, waarbij de daadwerkelijke begeleidingstijd steeds meer in de verdrukking kwam door de administratieve last, wat leidde tot verzadiging van hun diensten, met name bij VIA en BAPA-BXL.